بیایید فرض کنیم که فردی روزانه و به طور مرتب از نخ دندان، مسواک زدن و آبکشی دندان ها استفاده می کند و دو بار در سال به دندانپزشک مراجعه می کند و دندان های خود را چکاپ می کند. اگر هیچ دردی احساس نمی کند یا هیچ مشکل دندانی حس نمی کند، آیا واقعاً عکس برداری با اشعه ایکس و قرار گرفتن زیر اشعه رادیوگرافی ضروری است؟ پاسخ به این سوال مثبت است. در ادامه مطلب، اشعه ایکس دندان را با تمرکز بر هدف از انجام رادیوگرافی دندانپزشکی، انواع آن ها و همچنین خطرات احتمالی، مضرات و عوارض رادیوگرافی دندانپزشکی تشریح خواهیم کرد. پس در ادامه با ما همراه باشید.
عکسبرداری دندان با اشعه رادیوگرافی
عکسبرداری با اشعه ایکس یا اشعه رادیوگرافی از دندان ها، دندانپزشکان را قادر می سازد تا نوک ریشه دندان و استخوان فک بیمار را در زیر لثه (که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیست) مشاهده کنند. عکسبرداری با اشعه ایکس از دندان و قرار گرفتن در معرض اشعه رادیوگرافی در یک معاینه معمولی برای پیدا کردن نشانه هایی از بیماری دندان و استخوان فک استفاده می شود. همچنین به دندانپزشک کمک می کند تا هر گونه مشکل دندانی را که ممکن است یک بیمار تجربه کند، تشخیص دهد.
اگر بیماری نزد دندانپزشک رفته باشد و او از بیمار خواسته باشد که عکس رادیوگرافی دندانپزشکی توسط اشعه ایکس از دندان های خود تهیه کند تا بتواند سلامت دهان و دندان بیمار را با جزئیات بیشتری بررسی کنند،
برخی دندانپزشکان برای بررسی وضعیت سلامت دهان و دندان بیمار از او می خواهند که عکس رادیوگرافی تهیه کند. برخی مواقع نگرانی هایی در خصوص ضرر های این اشعه برای بدن بیمار وجود خواهد داشت. اما باید به بیماران این اطمینان خاطر را داد که این اشعه برای آن ها ضرری نخواهد داشت. همانطور که قبلا به آن اشاره کردیم عکسبرداری توسط اشعه ایکس از دندان ها، معمولا برای شناسایی مشکلات مختلف دهان و همچنین ردیابی چگونگی پیشرفت درمان ارتودنسی انجام می شود. برخی از افراد نیاز دارند تا بیشتر از دیگران اشعه ایکس را دریافت کنند و فراوانی آن با توجه به سلامت فعلی دهان و دندان بیمار، سن، سابقه بیماری لثه و هرگونه علائم موجود از بیماری دهان بیمار تعیین می شود.
کاربرد اشعه رادیوگرافی دندان
اشعه رادیوگرافی دندانی که اغلب اشعه ایکس نامیده می شود، تصاویری از دندان ها، بافت های نرم و ساختارهای اطراف دندان بیمار را نشان می دهد که دندانپزشکان برای بررسی سلامت دهان و دندان بیمار از آن استفاده می کنند. برای عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی از مقادیر بسیار کم اشعه استفاده می شود. اشعه رادیوگرافی از بدن و همچنین از بیشتر اجسام عبور می کند و آن را می توان به ناحیه مورد نظر متمرکز کرد. به این ترتیب می توانیم این اشعه را به قسمت های مختلف بدن بتابانیم. این کار در صورت داشتن دستگاه رادیوگرافی در مطب دندانپزشکی نیز قابل انجام می باشد.
تصویربرداری توسط اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی، نوعی ابزار تشخیصی مهم برای تشخیص حفره ها، ناهنجاری ها، آبسه ها، عفونت ها، کیست ها، نهفتگی دندان های عقل و سایر بیماری های دهان می باشد که در صورت عدم استفاده از آن، بیماری های نامبرده شده با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نمی باشند. اشعه رادیوگرافی علاوه بر یافتن مشکل و کمک به درمان زودهنگام مشکلات دندانی، به نظارت بر تحلیل استخوان و پوسیدگی زیر پرکردگی و ترمیم های موجود نیز کمک می کنند.
انواع تصویربرداری توسط اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی
رایج ترین نوع عکسبرداری توسط اشعه رادیوگرافی، نوع داخل دهانی می باشد که می توان آن را به دسته های زیر تقسیم کرد:
۱-عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی اکلوزال: این تصاویر از کل قوس دندان در دهان، شامل فک پایین و فک بالا، گرفته می شود. البته که در طول انجام عکسبرداری توسط رادیوگرافی باید فک ها به حالت بسته باشند.
۲- عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی به روش بایت بال: این عکس ها دندان های بالا و پایین را نشان می دهد و بیمار در طول غربالگری باید یک تکه کاغذ مخصوص را گاز بگیرد.
۳- عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی به روش پانورامیک: در این حالت اشعه ایکس یا همان اشعه رادیوگرافی در اطراف سر بیمار می چرخد و تمام دندان ها و بافت های نرم، از جمله دندان های نهفته و هر دندان دیگری را عکسبرداری می کند. این نوع از رادیوگرافی اغلب قبل از انجام جراحی کشیدن دندان عقل لازم می شود.
۴- عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی به روش پری آپیکال: آنچه را که عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی در روش پری آپیکال نشان می دهد، تغییرات در ریشه دندان ها و همچنین استخوان اطراف دندان ها می باشد. این عکس ها تصویری دقیق از کل دندان، از تاج تا ریشه و فراتر از آن ارائه می دهند.
با عکسبرداری توسط رادیوگرافی به روش خارج دهانی، تمرکز روی فک و جمجمه قرار می گیرد. این نوع از عکس ها نمی توانند حفره ها یا سایر مشکلات دندانی مشابه را تشخیص دهند.
خطرات و مضرات اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی
اشعه های رادیوگرافی دندانپزشکی خطرات مستقیمی را برای فرد قرار گرفته در معرض این پرتو ها، ندارد. سطوح تشعشعی که برای تصویربرداری استفاده می شود ناچیز است و هیچ تهدیدی برای سلامتی بزرگسالان یا کودکان محسوب نمی شود. به علاوه، تکنسین دندانپزشکی نیز یک یقه یا محافظ تیروئید را دور گردن بیمار و همچنین یک پیش بند سربی روی سینه بیمار قرار می دهند که بقیه اندام ها را از تابش اشعه رادیوگرافی ایمن نگه می دارد. برای برخی از تصاویر، فیلم رادیوگرافی به طور مستقیم در دهان بیمار در طول معاینه قرار می گیرد. برای سایر انواع عکسبرداری، فیلم درون خود دستگاه قرار دارد.
اما هر طور که باشد، شایان ذکر است که تشعشع تجمعی است و هرگز گم نمی شود. این یعنی هرچه فرد در طول زندگی خود در معرض تشعشعات بیشتری قرار بگیرد، خطرات بیشتری برای ابتلا به بیماری های مختلف را خواهد داشت. به همین دلیل است که عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی نباید بی طور مداوم و بدون دلیل کافی انجام شود. در ادامه در خصوص یکی از رایج ترین روش ها، یعنی روش پانورامیک توضیحاتی داده شده است.
عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی به روش پانورامیک
عکسبرداری توسط اشعه رادیوگرافی به روش پانورامیک یا رادیوگرافی پانورامیک یک معاینه دندانپزشکی دو بعدی است که از کل ناحیه دهان بیمار و ساختارهای آن از جمله دندان ها و فک ها صورت می گیرد. این روش بیماران را در معرض پرتوهای یونیزان قرار می دهد، اما دوز آن به قدری کم است که اگر هر چند سال یک بار انجام شود، باز هم ناچیز است. بررسی دو بعدی به این معنی است که تصویر اشعه رادیوگرافی صاف است. فیلم برای عکسبرداری توسط اشعه رادیوگرافی به روش پانوراما معمولا در دستگاه نگهداری می شود، برخلاف عکسبرداری به روش اشعه رادیوگرافی داخل دهانی معمولی که در آن فیلم اشعه ایکس در داخل دهان قرار می گیرد.
گاهی اوقات نمی توان یک بیماری را با یک اشعه رادیوگرافی کوچک به طور عمیق بررسی کرد، زیرا برای انجام این کار، دید وسیع تری از ساختارهای دندانی مجاور مورد نیاز می باشد. در نتیجه این دقیقا همان زمانی است که اشعه ایکس پانوراما و عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی به روش پانوراما وارد عمل می شود. این نوع از عکس ها دندانپزشکان را قادر می سازند تا موقعیت دندان ها، سینوس های فک بالا، دندان های عقل و ناهنجاری های استخوانی را بررسی کنند.
ناگفته نماند، این ابزار تشخیصی زمانی مفید است که فردی نیاز به طرح و برنامه ریزی برای درمان ایمپلنت دندان، پروتز دندان، کشیدن دندان و بریس داشته باشد. با این حال، این بدان معنا نیست که هر بار که نیاز به انجام عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی داشته باشید، حتما یک عکس پانوراما مورد نیاز خواهد بود.
همانطور که گفته شد استفاده از دستگاه اشعه ایکس یا همان اشعه رادیوگرافی هیچ ضرر مستقیمی برای افراد نخواهد داشت و بیماران در حین و بعد از قرار گرفتن در معرض اشعه رادیوگرافی هیچ گونه ناراحتی یا دردی احساس نمی کنند. فقط خطرات اشعه ایکس پانورامیک دندان حول اثر تجمعی تابش است. یعنی فرد با هر معاینه اشعه ایکس که در طول زندگی خود انجام می دهید، در معرض سطوح مختلفی از تابش قرار می گیرد که خطر ابتلا به تومورهای مغزی، تومورهای غده پاروتید، سرطان سینه و سایر بیماری ها را افزایش می دهد. مهم است که این واقعیت را بدانیم که ما به طور روزانه در معرض تشعشعاتی هستیم و حتی از آن آگاه نیستیم. به این تشعشعات تابش پس زمینه گفته می شود و در محیط اطراف ما وجود دارد.
سوالات متداول در مورد اشعه ایکس دندان
1- آیا می توان در دوران بارداری توسط اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی عکسبرداری از دهان و دندان ها را انجام داد؟
زنان باردار می توانند عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی را انجام دهند، اما اکثر پزشکان تمایلی به تجویز این آزمایش ندارند، مگر اینکه برای فرد بیمار کاملاً ضروری و حیاتی باشد. نگرانی اصلی در هنگام عکسبرداری توسط رادیوگرافی دندانپزشکی در دوران بارداری این است که هیچ کس نمی تواند دقیقاً بگوید چه مقدار از تشعشعات اشعه رادیوگرافی به نوزاد خواهد رسید. اگرچه اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی به طور معمول مقادیر زیادی تابش ساطع نمی کند، باز هم پیش بینی اینکه چه اتفاقی برای جنین خواهد افتاد دشوار می باشد. البته دوزهای بالای تابش می تواند منجر به نقایص مادرزادی، سقط جنین و حتی سرطان در مراحل بعدی زندگی فرد شود.
البته، با رادیوگرافی دندانپزشکی، فرد در معرض مقادیر کمی از این اشعه قرار می گیرد که همین موضوع، آن را به یک معاینه ایمن برای زنان باردار تبدیل می کند. طبق گفته انجمن بارداری و انجمن دندانپزشکی، میزان تشعشع موجود در اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی، باعث آسیب رساندن به مادر و نوزاد نمی شود.
2- آیا کودکان می توانند اشعه ایکس دریافت کنند؟
بله، رادیوگرافی دندان کودک امکان پذیر می باشد و انجام آن هیچ ضرری برای کودکان ندارد. این روزها اکثر دستگاه ها رادیوگرافی تصویربرداری دیجیتال ارائه می دهند. رادیوگرافی دیجیتال یا اشعه ایکس دیجیتال بسیار پیشرفته تر است، زیرا 90٪ کمتر از مدل سنتی آن اشعه ساطع می کند. از این رو رادیوگرافی برای کودکان بی خطر می باشد. اشعه رادیوگرافی به پزشک این امکان را می دهد تا هم دندان های شیری و هم دندان های دائمی را به راحتی مشاهده کند. از آنجایی که با گذشت زمان و پیشرفت علم و تکنولوژی، برخی روش های دندانپزشکی با برخی روش های به روز تر جایگزین می شوند، ابزار های تشخیصی جدیدی نیز به وجود آمده آن که به ردیابی حرکت دندان ها، از جمله دندان های در حال رشد، کمک می کنند.
3- هر چند وقت یک بار باید تحت اشعه رادیوگرافی، از دندان ها عکس تهیه نمود؟
تعداد دفعات عکسبرداری رادیوگرافی که فرد انجام می دهد باید بر اساس سابقه پزشکی و دندانپزشکی او باشد. بیشتر افراد می توانند هر 12 تا 24 ماه یک بار عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی را انجام دهند. افرادی که بیماری لثه، پل های متعدد، ایمپلنت یا دندان ترمیمی دارند باید این کار را بیشتر از سایر افراد، یعنی هر 12 تا 18 ماه انجام دهند. علاوه بر این، عکسبرداری با اشعه رادیوگرافی به عنوان بخشی از یک معاینه معمول توسط افرادی که خشکی دهان ناشی از دارو یا بیماری هایی مانند غدد بزاقی آسیب دیده و سندرم شوگرن دارند، انجام می شود.
4- آیا می توانید کانال ریشه را در عکس اشعه ایکس دید؟
به دلیل وجود اشعه، متخصص اندودنتیست می تواند ببیند که عفونت دندان ها از کجا منشأ می گیرد و شکل کانال ریشه چه تغییراتی داشته است.
5- قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس دندان چه عوارض دارد؟
یک تصویر معمولی اشعه ایکس دندان برابر با حدود یک روز تابش پس زمینه طبیعی یا 0.005 – 0.009 mSv است. در نتیجه قرار گرفتن در معرض این تابش ناچیز در نظر گرفته می شود و خطری ندارد.
6- آیا همه حفره ها توسط عکسبرداری با رادیوگرافی نشان داده می شوند؟
خیر. حفره های خیلی کوچک ممکن است در عکسبرداری با رادیوگرافی نشان داده نشوند. همین امر در مورد کسانی که در سطح اکلوزال (گزنده) مولرها و پرمولرها قرار دارند نیز صدق می کند. اما اشعه رادیوگرافی می تواند پوسیدگی دندان را به خوبی نشان دهد.
7- آیا قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس و رادیوگرافی دندان دردناک است؟
خیر. این اشعه هیچ درد یا ناراحتی برای بیمار ایجاد نمی کند. تنها کاری که بیمار می بايست انجام دهد این است که در حالی که منتظر است دستگاه کار عکسبرداری را با اشعه رادیوگرافی انجام دهد، یک زبانه کاغذ را گاز بگیرد.
8- آیا اشعه ایکس می تواند عفونت یا پوسیدگی دندان را نشان دهد؟
بله. اشعه ایکس می تواند به تشخیص بیماری های مختلف لثه و دندان مانند عفونت اطراف ریشه، پوسیدگی دندان یا آبسه کمک شایانی کند.
9-عوارض اشعه ایکس دندان به طور مداوم و طولانی مدت چیست؟
تحقیقات مختلف حاکی از افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه، سرطان مغز و تومورهای غده پاروتید می باشد، البته توجه داشته باشید که در صورت قرار گرفتن مکرر و بیش از حد معمول در معرض اشعه ایکس ممکن است این مشکلات برای بیمار رخ دهد.
10- توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی برای چه مواردی استفاده می شود؟
توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی نوعی اشعه ایکس می باشد که تصاویر سه بعدی از ساختارها و بافت های سخت داخل دهان بیمار ایجاد می کند و بینش دقیق تری از سلامت دهان به دندانپزشک ارائه می دهد. آن ها تشعشعات کمتری نسبت به سی تی اسکن معمولی دارند، اما هنوز تابش بسیار بیشتری نسبت به یک اشعه ایکس منفرد تولید می کنند. تصاویری که توموگرافی ایجاد می کنند توموگرام نامیده می شوند. توموگرام فقط لایه خاصی از دهان را نشان می دهد و بقیه لایه ها را محو می کند.
جمع بندی
در این مطلب با اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی آشنا شدید. با توجه به مطالب بیان شده اگر در طول درمان یک بیمار نیاز به بررسی مشکلات فک و دندان به صورت دقیق تر باشد، از این عکسبرداری استفاده می شود. این نوع عکسبرداری روش های مختلفی دارد و بسته به تجهیزات موجود و نوع مشکل بیمار می توان هر یک از آن ها را پیشنهاد کرد.
