نقش پروبیوتیک ها در سلامت دهان و دندان

حفره دهان انسان سیستم پیچیده ای است که انواع مختلفی از گونه های باکتریایی بیماری زا و غیربیماری زا را در خود جای داده است. تکثیر ارگانیسم های بیماری زا می تواند عاملی برای شروع و یا پیشرفت بیماری های دهان و دندان باشد. در حال حاضر، مطالعات علمی نشان داده است که هموستاز بین باکتری های غیر بیماری زا و باکتری های بیماری زا، عامل تعیین کننده ای برای سلامت دهان و دندان است. در این مقاله قصد داریم شما را با نقش و جایگاه پروبیوتیک که همان باکتری های غیر بیماری زا هستند، در سلامت دهان آشنا کنیم.

تعریف پروبیوتیک

پوسیدگی دندان تعادل باکتری ها را در داخل حفره دهان از بین می‌برد، یعنی در این حالت تعداد بیشتری از باکتری های عامل پوسیدگی دندان مانند استرپتوکوک ها، لاکتوباسیل ها، اکتینومایس ها، باکتروئیدها و بیفیدوباکتری ها نسبت به باکتری های غیر بیماری زا وجود دارد. بنابراین، مصرف غذاهای حاوی پروبیوتیک به عنوان کمک های پیشگیرانه یا برای درمان بیماری های دندانی مانند پوسیدگی، التهاب لثه و پریودنتیت پیشنهاد شده است که درنتیجه تعادل میکرو فلورا را بازیابی می کند. علاوه بر موارد فوق، استفاده از پروبیوتیک در سلامت دهان و درمان بیماری پریودنتال به عنوان یک عمل پیشگیرانه برای درمان پوسیدگی دندان نیز پیشنهاد شده است.

برای اینکه نقش پروبیوتیک ها در پوسیدگی دندان را بهتر متوجه شویم بهتر است تعریف دقیق تری از پروبیوتیک را بدانیم. پروبیوتیک ها میکروارگانیسم های زنده ای هستند که تاثیر مثبتت بر سلامت انسان از جمله سلامت دهان و دندان دارند. پروبیوتیک ها معمولا شامل باکتری ها و مخمرها هستند که هم در غذاها به طور طبیعی یافت می شوند و هم به صورت مکمل وجود دارند. علاوه بر تاثیر پروبیوتیک بر سلامت دهان می‌توان به تاثیرات آن در سلامت روده، تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب در بدن نیز اشاره کرد که هر کدام از این عوامل نیز تاثیر غیر مستقیم بر سلامت دهان دارد.

منابع پروبیوتیک ها

غذاهای تخمیری از جمله ماست، کفیر، کلم ترش منبع غنی از پروبیوتیک‌ها هستند همچنین مکمل های پروبیوتیک به شکل کپسول، پودر و قرص نیز در بازار وجود دارند.

بررسی معضل مشکلات دهانی

پوسیدگی دندان و بیماری پریودنتال شایع ترین بیماری های دهان و دندان در سراسر جهان در حوزه دندانپزشکی هستند و به دلیل شیوع بالای خود نیاز به درمان دارند و معمولاً عنوان اولین درمان مربوط به تجویز داروهای ضد میکروبی برای بازگرداندن میکروبیوم سالم می باشند. با این حال، مصرف آنتی بیوتیک های متنوع، مقاومت باکتریایی و واکنش های آلرژیک احتمالی می تواند عوارض جانبی در دستگاه گوارش افراد ایجاد کند. در نتیجه مصرف پروبیوتیک‌ در سلامت دهان دارای اثرات پیشگیرانه و درمانی بوده و آن را به گزینه ای غیر تهاجمی برای کنترل بیماری پوسیدگی و پریودنتال تبدیل می کند. برای مثال لاکتوباسیلوس آلبیکنس یک درمان موثر برای پوسیدگی و بیماری پریودنتال است.

از سوی دیگر، لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم پرمصرف‌ترین پروبیوتیک‌ها در برابر تغییرات حفره دهان هستند، این سویه‌های باکتری عملکرد متعادل ایمنی، میکروبیوم روده سالم و جذب بهتر مواد مغذی را ارائه می‌دهند، بنابراین منجر به حفظ بدن میزبان در حالت سلامت می‌شوند. ثابت شده است که مصرف آب میوه طبیعی تأثیر مثبتی در کنترل پوسیدگی و بیماری پریودنتال دارد. آب میوه، پنیر، ماست و شیر تخمیر شده و همچنین گنجاندن آنها به عنوان یکی از داروها، اثرات مفیدی بر بافت های دهان با کاهش بروز پوسیدگی، هالیتوز، پریودنتیت و برفک دهان دارند.

پروبیوتیک در سلامت دهان

چندین مطالعه نشان داده است که پروبیوتیک ها میکروارگانیسم های زنده ای هستند که در صورت مصرف در مقادیر کافی، مزایایی در حفظ یا بهبود سلامت بدن میزبان از جمله سلامت دهان و دندان ها دارند. به عنوان مثال، یکی از مزایای مصرف پروبیوتیک این است که آنها می توانند روند تشکیل پلاک باکتریایی پریودنتال را متوقف کنند و پاسخ ایمنی بدن میزبان در برابر تشکیل پلاک‌ را تنظیم کنند. بنابراین، آنها می توانند به کنترل بهتر بیوفیلم، معکوس کردن دیس بیوز و حتی کاهش التهاب پریودنتال کمک کنند.

 پروبیوتیک ها و پیشگیری از پوسیدگی دندان

عوامل مستعد کننده متعددی در تکثیر فرآیندهای پوسیدگی وجود دارند؛ مانند تغییر در رژیم غذایی، بهداشت نامناسب دهان و دندان، مصرف داروهایی که می‌توانند جریان بزاق را تغییر دهند و تغییرات در پاسخ سیستم ایمنی ایجاد کنند. در نتیجه، وجود این عوامل منجر به ظهور S. mutans، شایع‌ترین میکروارگانیسم باکتریایی می‌شود که مسئول دمینرالیزاسیون مینای دندان و شروع فرآیند پوسیدگی است.

پروبیوتیک ها و پیشگیری از بیماری های پریودنتال

پریودنتیت مزمن به عنوان یک بیماری پلی میکروبی غالب در نظر گرفته می شود و نشان دهنده یک فرآیند التهابی است که در آن بافت های نرم و سخت دندان ها مانند لثه و رباط پریودنتال درگیر می شود. با این حال، در صورت عدم درمان با سایر تغییرات در سطح سیستمیک همراه است. سویه هایی مانند لاکتوباکوسو لاکتوباکتریوم spp سویه هایی مانند لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم با توانایی آن ها در تغییر بیوفیلم پریودنتال مشخص شده اند. در مطالعات آزمایش Bifidobacterium animalis ، کاهش حدت بیوفیلم، مانند التهاب لثه و بهبود باکتری های بیماری زا بیماری های پریودنتال مشاهده شد. نتایج این مطالعات نشان می دهد که Bifidobacterium animalis با کاهش حدت بیوفیلم موثر در به وجود آمدن التهاب لثه و بهبود باکتری های بیماری زا برای کاهش ابتلا به بیماری پریودنتال همراه است.

پروبیوتیک ها در رابطه با هالیتوزیس

هالیتوزیس مشکلی است که به دلیل بوی نامطبوع ناشی از تنفس، می تواند بر زندگی اجتماعی و حرفه ای و کیفیت زندگی افرادی که از آن رنج می برند، تأثیر منفی بگذارد. علت این مشکل می تواند متفاوت باشد و ممکن است به عواملی مانند رژیم غذایی، بهداشت نامناسب دهان، بیماری های با درگیری های پریودنتال، زخم دهان، عدم جریان بزاق، استفاده از پروتزها، مصرف مواد سمی مانند الکل، تنباکو و غیره مرتبط باشد.

برای کنترل بهتر هالیتوز، بیمار باید تحت درمان های خاص یا تغییر عادات مرتبط با سلامت از جمله استفاده از دهان شویه ها، استفاده از روش های مکمل پاکسازی حفره دهانی مانند برس های بین دندانی برای بهداشت بهتر و تمیز کردن پوشش زبان و در نهایت درمان پریودنتال قرار گیرد.

علاوه بر این، می توان از منابع مختلف حاوی پروبیوتیک در سلامت دهان و برای مبارزه با بوی بد دهان استفاده کرد. تحقیقات متعدد نشان داده است که سویه‌های لاکتوباسیلوس ، که مواد فعال پروبیوتیک‌ها هستند، می‌توانند در مبارزه با بوی بد دهان مؤثر باشند.

پروبیوتیک و ارتودنسی

مطالعات نشان داده است که افزایش تعداد استرپتوکوک موتانس به عنوان یک عامل خطر اصلی برای پوسیدگی دندان در نظر گرفته می شود که تکثیر این باکتری با قرار دادن دستگاه های ارتودنسی ثابت، مرتبط است. در زمینه دندانپزشکی، لازم است بیمارانی که درمان ارتودنسی دریافت می‌کنند یا از پروتزهای ثابت روی ایمپلنت‌های دندانی استفاده می‌کنند، برای از بین بردن پلاک‌های باکتریایی، بیشتر به تمیز کردن شیمیایی یا پروبیوتیکی متکی باشند تا حذف فیزیکی با مسواک زدن یا شستشوی دهان.

 اثر پروبیوتیک در حفره دهان 

میکروارگانیسم‌های ساکن در حفره دهان در گروه های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند و عملکردهای مختلفی مانند تنظیم هموستاز، ایمنی، هضم و سم‌زدایی را انجام می‌دهند. با وجود این، پروبیوتیک هایی وجود دارند که به حفظ سلامت دهان کمک می کنند.

 باکتری‌های اسید لاکتیک پروبیوتیک، کلونیزاسیون A.actinomycetemcomitans را که با بیماری پریودنتال مرتبط است، کاهش می‌دهند. همچنین استفاده موضعی از سویه پروبیوتیک Bifidobacterium lactis HN019 در برابر از دست دادن استخوان آلوئولی و از دست دادن اتصال بافت همبند ناشی از پریودنتیت، ایمنی ایجاد می کند. علاوه بر این، استفاده از این سویه همراه با درمان پریودنتیت، بهبودهای بالینی دیگری مانند کاهش عمق پاکت پروبینگ، افزایش چسبندگی بالینی و کاهش خونریزی در حین پروب را فراهم می کند.

شستشوهای مبتنی بر پروبیوتیک و مواد شیمیایی

دهانشویه هایی مانند کلرهگزیدین به دلیل اثربخشی، بسیار محبوب هستند. با این حال، اثرات نامطلوب مرتبط با استفاده از آن ها، منجر به در نظر گرفتن سایر محصولات برای مهار فعالیت استرپتوکوک موتانس شده است. از سوی دیگر، مطالعاتی بر روی یک دهانشویه پروبیوتیک حاوی لاکتوباسیلوس سالیواریوس و لاکتوباسیلوس رویتری برای ارزیابی اثر آن در بیماران مبتلا به پریودنتیت انجام شده است. نتایج حاکی از آن است که استفاده از این دهان شویه همراه با تکنیک حذف پلاک و جرم به مدت 15 روز می تواند شاخص پلاک را به میزان قابل توجهی کاهش دهد که باعث ارتقای سلامت دهان می شود.

میکروب‌ها می ‌توانند مواد شیمیایی مانند پراکسید هیدروژن، باکتریوسین‌ها و اسیدهای آلی تولید کنند که دارای خواص باکتری‌کشی مشخصی هستند. این مواد از طریق مهار رقابتی بر روی محل‌های چسبندگی مخاط عمل می‌کنند و از تکثیر میکروارگانیسم‌های مضر جلوگیری می‌کنند. بنابراین، تغییراتی در pH به وجود می آید و توانایی میکروارگانیسم‌ها را برای دستیابی به هموستاز دهانی تغییر می‌دهد. علاوه بر این، پروبیوتیک ها باعث ایجاد ایمنی غیر اختصاصی در افراد می شوند و مکانیسم های ایمنی سلولی و هومورال آنها را تغییر می دهند.

باکتری های لاکتوژن می توانند تأثیر تعدیل کنندگی خود را بر روی سلول های دارای ایمنی بدن مانند سلول های T و ماکروفاژها اعمال کنند. در نتیجه، آنها می توانند تولید سیتوکین در این سلول ها را مختل کنند و بر پاسخ ایمنی کلی فرد تأثیر بگذارند. شایان ذکر است که افزودن سویه‌ های پروبیوتیک اثر هم افزایی ایجاد می‌ کند، یعنی استفاده از چندین پروبیوتیک در سلامت دهان، اثرات مفید بیشتری نسبت به استفاده جداگانه از پروبیوتیک ها دارد.

مصرف پروبیوتیک ها در سلامت دهان، به عنوان یک روش پیشگیرانه برای پوسیدگی و بیماری پریودنتال به شمار می ‌رود و به تضمین عملکرد فیزیولوژیکی مناسب کمک می ‌کند. امروزه، پروبیوتیک هایی که در مواد غذایی مصرفی روزانه یافت می شوند مانند ماست و پنیر، سومین مکمل غذایی پرمصرف بعد از ویتامین ها و مواد معدنی هستند. علاوه بر این، مشخصه آنها این است که می توانند با سایرعوامل بیوفیلم خوراکی ادغام شوند و از رشد سایر باکتری های اسید زا ممانعت کنند.

عوامل اتیولوژیک مختلف مانند سیگار کشیدن، نوع رژیم غذایی و بهداشت نامناسب دهان به توسعه پیشرونده بخش‌ هایی از میکروبیوتا کمک می ‌کنند. استفاده از پروبیوتیک در سلامت دهان و باکتری درمانی روشی بسیار موثر برای جلوگیری از ایجاد میکروبیوتا در حفره دهان است.

باکتری درمانی

باکتری درمانی، درمانی است که از باکتری های بی ضرر در مقابل باکتری های بیماری زا برای درمان بیماری استفاده می کند. پروبیوتیک ها به دلیل ویژگی ها و اثرات مفیدی مانند درمان پوسیدگی، هالیتوز و جلوگیری از شروع بیماری لثه به دهانشویه ها و خمیردندان ها اضافه می شوند. در نتیجه، پروبیوتیک ها واقعاً عوامل جدید و ابتکاری هستند که می توانند برای درمان انواع بیماری های دهان استفاده شوند. علاوه بر این، پروبیوتیک ها را می توان برای درمان طیف وسیعی از بیماری های دهان استفاده کرد.

مصرف پروبیوتیک های اضافه شده به رژیم غذایی برای اهداف درمانی به عنوان کمکی در مراقبت های بهداشتی دهان و دندان در دهه اخیر رشد قابل توجهی داشته است. مطالعات متعدد نشان داده اند که مصرف پروبیوتیک ها به عنوان مکمل یک رژیم غذایی مطلوب، بهداشت دهان و دندان، مزایای بالینی و میکروبیولوژیکی را در طول درمان پوسیدگی، التهاب لثه، پریودنتیت مزمن در گروه های سنی مختلف افزایش می دهد. 

بنابراین، در نظر گرفته می ‌شود که باکتری‌ های بیماری ‌زای منشا گرفته از دهان به دلیل عوامل متعددی که قبلاً ذکر شد، باعث ایجاد تغییرات در میکروبیوتای روده می‌ شوند و بنابراین می‌ توانند باعث التهاب و تغییراتی در بدن شوند. به همین دلیل است که استفاده از پروبیوتیک در سلامت دهان، در حفظ هموستاز امن است و برای بیمار فوایدی به همراه دارد.

مقدار مصرف پروبیوتیک در سلامت دهان

توجه داشته باشید، باید از مصرف مداوم پروبیوتیک ها در سلامت دهان اجتناب شود. مصرف مداوم پروبیوتیک ها برای پیشگیری از پوسیدگی، می ‌تواند منجر به برهم زدن هموستاز میکروب های محیط دهان و تکثیر بیش از حد برخی از باکتری های دهان و در نتیجه بوی نامطلوب دهان شود. همچنین تغییر ph محیط دهان که یکی از نتایج تغییر تعادل میکروبیوم دهان است که می ‌تواند منجر به پوسیدگی دندان ها شود. به علاوه تغییر میکروبیون دهان عوارض جانبی بر سلامت فرد دارد. از جمله این عوارض می توان به افزایش تولید گاز در روده و نفخ و اسهال و در مواقع بسیار نادر ایجاد عفونت اشاره کرد.

مطالعات بالینی

برای اینکه بتوان از سودمندی پروبیوتیک ها به عنوان یک درمان مکمل اطمینان حاصل کرد، درمان های غیرجراحی پریودنتال مانند جرم گیری و پلنینگ ریشه برای افراد مبتلا به بیماری پریودنتال مورد مطالعه قرار گرفته است. چندین مطالعه نتایج مثبتی مانند کاهش پاتوژن های پریودنتال و به نوبه خود بهبود بالینی بیمار را یافته اند. گفته شده است که مصرف درمانی لیموسیلواکتوباسیلوس (L) رویتری منجر به بهبود بالینی در زنان بارداری که در معرض خطر ابتلا به بیماری لثه و یا پریودنتال قرار دارند، شده است.

به طور کلی اگر پروبیوتیک ها در دوز مناسب و تحت نظر پزشک و یا دندانپزشک مصرف شوند، می‌توانند تاثیر مثبت بر روی سلامت دهان، کاهش بروز و درمان پوسیدگی دندان و بیماری های پریودنتال داشته باشند.