شاید تعجب کنید اگر بدانید به طور معمول چند نوع باکتری در دهان شما وجود دارد. در واقع، طبق مجله میکروبیولوژی بالینی، معمولا بیش از 700 نوع باکتری مختلف در دهان انسان یافت می شوند. با این حال، نیازی به وحشت نیست زیرا در حالی که به طور کلی در حدود 700 نوع مختلف باکتری، چه خوب، چه بد، چه مفید و چه مضر، در دهان هر فرد در هر زمانی وجود دارد، اکثر آن ها به طور طبیعی ایجاد می شوند و هیچ آسیبی به سلامت بدن و سلامت کلی دهان و دندان های افراد وارد نمی کنند.
اما با وجود همه این توضیحات، برخی از باکتری ها اگر به موقع از دهان پاک نشوند یا برای مدت طولانی در دهان باقی بمانند، می توانند منجر به پوسیدگی و خرابی دندان ها و بیماری های گوناگون لثه شوند. همچنین بهداشت نامناسب دهان و دندان می تواند باعث تجمع و رشد باکتری های بد و مضر درون دهان شود. در نتیجه به منظور مراقبت از دهان و اطمینان از سلامت دندان های خود، بهتر است در مورد انواع مختلف باکتری های موجود در دهان و نحوه تأثیر آن ها بر اکوسیستم دهان خود مطالبی را بیاموزید.
انواع باکتری های طبیعی دهان
همانطور که گفتیم، در حدود 700 گونه باکتری مختلف در دهان انسان سالم زندگی می کنند. این گونه ها در مکان های مختلفی در دهان از جمله کام سخت، کام نرم، دندان ها، زبان و حتی ناحیه لوزه ها وجود دارند. بیشتر باکتری هایی که در حفره دهان وجود دارند، در یک رابطه همزیستی زندگی می کنند. همزیستی به معنای جایی است که میزبان و میهمان در کنار یکدیگر و به نفع یکدیگر زندگی می کنند. اعضای حفره دهان، رشد گونه هایی را که ممکن است برای سلامتی انسان مضر باشد به دقت زیر نظر دارند. آنها تا حد زیادی از چسبیدن میکروب هایی که می توانند به مخاط یا سطوح دندان بچسبند، جلوگیری می کنند.
به طور کلی میکروب های دهانی متعلق به دسته استرپتوکوک، یوباکتریا، فوزوباکتریوم، کاپنوسیتوفاگا، یوباکتریا، استافیلوکوکوس، ایکنلا، پورفیرومونا، لپتوتریشیا، پروتلا، پپتوسترپتوکوک، ترپونما و اکتینومایسس می باشند. برخی از باکتری ها مانند استرپتوکوک، گرانولیکاتلا، جملا و ویلونلا از میکروب های غالب حفره دهان هستند. با این حال، اکثر باکتری ها در مکان های خاصی آشکار می شوند. حدود 20 تا 30 گونه متنوع از باکتری ها تنها در یک مکان خاص یافت می شوند و نسبت آن ها از 34 تا 72، در مکان های مختلف دهان، متفاوت است.
اینفلورهای دهان می توانند به ارزیابی بیماری های دندانی مختلف مانند التهاب لثه و پریودنتیت که شایع ترین عفونت های باکتریایی در بدن انسان هستند، کمک کند. مهم تر از آن، میکروب های دهان حتی می توانند منجر به عفونت های سیستمیک جدی مانند اندوکاردیت باکتریایی، زایمان زودرس، ذات الریه و بیماری های قلبی عروقی شوند.
بیوفیلم دندان و تاثیر آن بر سلامت دندان ها
بیوفیلم وجود یک لایه چسبناک از باکتری ها بر روی دندان هاست و اولین نشانه مشکلات دندانی پیش بینی شده است. میکروب های موجود در حفره دهان تمایل دارند یک لایه بر روی سطوح دهان تشکیل دهند که همان بیوفیلم یا پلاک دندانی است و هنگامی که یک لایه واحد تشکیل شد، این میکروب ها شروع به تجمع بر روی آن می کنند و لایه های متعددی را تشکیل می دهند که منجر به تشکیل یک ماتریکس چند سلولی می شود. ارزیابی میکروسکوپی این بیوفیلم ها نشان داده که استرپتوکوک تقریباً 80 درصد از این کلونیزاسیون را تشکیل می دهد.
اندکی پس از ایجاد بیوفیلم های چندلایه، استرپتوکوک ها چسبندگی هایی را روی سطوح خود ایجاد می کنند. این چسبندگی ها از پروتئین ها و آنتی ژن ها ساخته شده اند. علاوه بر استرپتوکوک ها، میکروب های مختلف دیگر نیز می توانند بیوفیلم هایی را در مکان های مختلف تشکیل دهند. میکروبیوم دهان مستعد اختلالات مکرر ناشی از میزبان می باشد. اقدامات معمول بهداشت دهان و دندان می تواند این بیوفیلم ها را مختل کند. با این حال، طی مدتی، این میکروارگانیسم ها در حضور اقدامات بازدارنده مختلف مانند مسواک زدن، نخ دندان کشیدن، جویدن غذا و چرخاندن با ضد عفونی کننده های دهان زنده می مانند.
کدام بیماری ها با میکروبیوتای دهان مرتبط هستند؟
بیوفیلم های موجود در حفره دهان برای حفظ سلامت دهان ضروری هستند، اما افزایش حجم و پیچیدگی این بیوفیلم ها می تواند منجر به بیماری هایی مانند التهاب لثه و پریودنتیت شود. بیوفیلم ها عمدتاً از باکتری های بی هوازی گرم مثبت مانند استرپتوکوکوس آنژینوزوس و A.naeslundii تشکیل شده اند. با این حال، شرایط غیربهداشتی می تواند در باکتری های گرم منفی مانند پورفیروموناس، ترپونما دنتیکولا، کمپیلوباکتر و A. actinomycetemcomitans ساکن شود.
مطالعات نشان داده است که اگر بهداشت دهان و دندان رعایت نشود، این باکتری های گرم منفی می توانند سایر اندام ها را آلوده کنند. به عنوان مثال، اندوکاردیت باکتریایی یکی از شرایطی است که می تواند بر قلب انسان تأثیر بگذارد. علاوه بر این، بوی بد دهان، عفونت ریشه های دندان و اکتینومیکوزیس نیز به عنوان برخی از نگرانی های دیگر در مورد وجود این بیوفیلم ها ذکر شده است.رعایت بهداشت دهان و دندان، ستون اصلی پیشگیری از بسیاری از بیماری ها می باشد. اگرچه گاهی اوقات، درمان های پیچیده دندان حتی می توانند این باکتری ها را به جریان خون، اندام های حیاتی مانند ریه ها، کلیه ها و مغز منتقل کنند.
تحقیقات همچنین ارتباط نزدیکی بین بیماری های پریودنتال و بیماری های دستگاه تنفسی نشان داده است. میکروبیوتای دهان می تواند به عنوان انباری از پاتوژن های مختلف تنفسی به ویژه در بیماران بستری در بخش مراقبت های ویژه عمل کند. شستشوی منظم با ضد عفونی کننده های دهان مانند کلرهگزیدین و محلول های ضد عفونی کننده می تواند این باکتری ها را از بین ببرد. عفونت های قارچی در حفره دهان نیز می تواند در نتیجه رشد بیوفیلم های قارچی باشد. ج- آلبیکنس قارچی است که به طور طبیعی در حفره دهان وجود دارد اما در شرایط غیر بهداشتی به سرعت تکثیر شده و به ویژه در سطوح سخت مانند سطح دندان مصنوعی رشد می کند. یکی از تحقیقات اخیر انجام شده در دانشگاه هاروارد حتی نشان داده است که یک باکتری دهان به نام P.gingivalis می تواند باعث ایجاد بیماری های جدی مانند بیماری آلزایمر شود.
پروبیوتیک ها و کاهش تولید بیش از حد میکروارگانیسم های دهان
در چند سال گذشته، پروبیوتیک ها فواید زیادی در کمک به سلامتی نشان داده اند، اما یافته های کمتری در مورد تأثیر مصرف پروبیوتیک ها بر سلامت دهان و دندان پیدا شده است. به دلیل ظهور باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک، محصولات دندانی مبتنی بر پروبیوتیک در حال محبوب شدن هستند. یکی از این مطالعات برای ارزیابی اثر پروبیوتیک ها بر سلامت دهان و دندان انجام شد. نتایج نشان داد که پروبیوتیک ها می توانند به خنثی کردن محیط بسیار اسیدی حفره دهان کمک کنند و در نتیجه از فعالیت باکتری های پوسیدگی زا جلوگیری کنند. نتایج همچنین نشان داد که بیمارانی که از مشکلات دندانی مانند التهاب لثه و پریودنتیت رنج می برند، بهبود قابل توجهی در سلامت لثه های خود پس از جویدن آدامس های مبتنی بر پروبیوتیک نشان دادند. شستن دهان با دهان شویه های مبتنی بر پروبیوتیک از رشد باکتری های مبتنی بر گوگرد و در نتیجه تنفس بدون بو جلوگیری می کند.
همانطور که قبل تر هم اشاره کردیم از میان انواع مختلف باکتری های موجود در دهان انسان، بیشتر آنها به طور طبیعی ایجاد می شوند و هیچ نوع آسیب جدی برای سلامت دهان و دندان انسان ندارند. به عنوان مثال، برخی از باکتری ها، مانند پروبیوتیک ها، نه تنها به سلامت دهان و دندان کمک می کنند، بلکه برای سلامت کلی بدن انسان نیز مفید می باشند. انسان روزانه باکتری های پروبیوتیک را یا به صورت ناخواسته به عنوان میکروب های موجود در مواد غذایی، یا به طور هدفمند از طریق ماست یا پنیر تخمیر شده و سایر فرآورده های لبنی مصرف می کند.
از سوی دیگر، انواع باکتری هایی مانند استرپتوکوک موتانس نیز وجود دارند که می توانند باعث بیماری لثه و پوسیدگی دندان شوند و به روند آن سرعت ببخشند. این باکتری ها در دهان انسان رشد می کنند و از قند ها و نشاسته های مصرفی روزانه انسان تغذیه می کنند. هنگامی که استرپتوکوک موتانس با قند یا محصولات حاوی ساکارز تماس پیدا می کند، تکثیر می شود و اسید ها و سایر موادی را ترشح می کند که مینای دندان انسان را به خطر می اندازد و به آن آسیب می زند و در نهایت با گذر زمان منجر به پوسیدگی دندان می شود.
باکتری های عامل بیماری پریودنتال
دو عامل رایج باکتریایی که باعث بیماری پریودنتال می شوند، پورفیروموناس ژنژیوالیس و ترپونما دنتیکولا می باشند. این باکتری ها بی هوازی هستند، به این معنی که این دو نوع باکتری می توانند بدون اکسیژن زنده بمانند. هر دوی این باکتری ها سمومی تولید می کنند که با تکثیر در نواحی لثه ها باعث التهاب آن ها می شوند. این باکتری ها به نواحی اطراف خط لثه نیز نفوذ می کنند و در نهایت منجر به تجزیه بافت های همبند و استخوان های اطراف دندان ها می شوند. همین امر باعث لق شدن دندان ها می شود و در نهایت می تواند منجر به برداشتن دندان ها و جایگزینی با ایمپلنت های دندانی در طول زمان شود.
هر بار که انسان غذا یا هر نوع خوراکی و نوشیدنی به جز آب می خورد یا می نوشد، باکتری ها در سراسر دهان، به خصوص روی دندان ها و لثه ها جمع می شوند. این باکتری ها می توانند در شکاف های روی زبان و همچنین در پشت گلو و قسمت هایی از گونه داخلی انسان نیز زندگی کنند. مسواک زدن دندان ها و زبان، نخ دندان کشیدن و شستشوی روزانه دهان با یک محصول آنتی باکتریال کلید کاهش تجمع باکتری های مضر بین دندان ها و در امتداد لثه ها می باشد. عدم توجه و سختگیری در روال مراقبت از سلامت دهان و دندان ها باعث می شود تا در دهان فرد باکتری های زیادی جمع شود.
باکتری ها و روش های از بین بردن آن ها
پوسیدگی دندان ها و بیماری های لثه تنها برخی از نتایج نامطلوبی هستند که وقتی نوع نامناسبی از باکتری فلور دهان شما را اشغال می کند، ممکن است آن را تجربه کنید. بوی بد دهان یکی از نشانه های رایج رشد بیش از حد باکتری های بد و مضر، به دلیل تجمع بقایای غذا و پلاک های باکتریایی، می باشد. بهداشت نامناسب دهان و دندان ها، این فرصت را به باکتری های بد و مضر می دهد تا درون دهان جمع شوند و به دندان ها، لثه ها و زبان انسان بچسبند و نتایج نامطلوبی را حاصل کنند.
اگر فردی هنگام مسواک زدن دچار خونریزی می شود یا لثه های او پف کرده باشد، ممکن است علت آن التهاب لثه ها باشد. خونریزی یا ورم لثه، بدون درمان، می تواند منجر به آسیب شدید به لثه و ساختار استخوان های فک شود که در نتیجه همین عامل می تواند منجر به پریودنتیت شود. نادیده گرفتن تمیز کردن مرتب دندان ها نیز می تواند به تجمع بیشتر باکتری ها در گوشه ها و ترک های موجود در دندان ها و لثه ها منجر شود.
با رعایت بهداشت دهان و دندان، باکتری ها نمی توانند رشد کنند. مسواک زدن روزانه، نخ دندان کشیدن و شستشوی روزانه کلید کنترل باکتری های مضر می باشد. فقط مطمئن شوید که مسواک و نخ دندانی که استفاده می کنید به اندازه کافی نرم باشد تا به نواحی بین دندان ها و لثه ها دسترسی پیدا کند و همچنین به اندازه کافی ساینده باشند تا باکتری ها را به طور کامل از بین ببرد. به این موضوع توجه داشته باشید که فقط بین 12 تا 24 ساعت طول می کشد تا پلاک دندان تشکیل شود، بنابراین لازم است که حتماً مرتباً مسواک بزنید.
علاوه بر رعایت بهداشت دهان و دندان، مصرف شیرینی جات باید تا حد امکان کاهش پیدا کند. در حالی که افراد از شیرینی ها و تنقلات پر کربوهیدرات لذت می برند، باکتری هایی مانند استرپتوکوک موتانس نیز از آن لذت می برند و در این شرایط بیشتر و بهتر رشد می کنند. هرچه قند بیشتری برای باکتری ها فراهم شود، اسید های مضر بیشتری روی دندان ها تجمع می کنند و در نتیجه محیط مناسب تری برای رشد باکتری های مضر فراهم می شود.
مسواک زدن بعد از هر وعده غذایی یا نوشیدنی هایی به جز آب نیز راه خوبی برای خلاص شدن از شر باکتری های بد و مضر دهان می باشد. به این ترتیب، باکتری های دهان فرد برای مدت طولانی تغذیه نمی شوند. نکته کلیدی در اینجا این است که باید 30 دقیقه پس از آخرین خوردن یا نوشیدن برای مسواک زدن صبر کرد زیرا مسواک زدن خیلی زود پس از خوردن غذاهای شیرین در واقع می تواند باعث آسیب و در نهایت از بین رفتن مینای دندان ها شود. این به این دلیل است که این قند ها با باکتری ها و پلاک هایی که در حال حاضر در دهان وجود دارند، ترکیب می شوند و یک خمیر مضر ایجاد می کنند که می تواند باعث ساییدگی مینای دندان هنگام مسواک زدن شود.
علاوه بر رعایت بهداشت دهان و دندان، مراقبت های منظم دندانپزشکی بخش مهمی از سلامت دهان و دندان افراد می باشد. دندانپزشک می تواند تشخیص دهد که آیا باکتری های مضر روی دندان ها و لثه های افراد تأثیر می گذارند یا خیر و یک استراتژی برای از بین بردن منبع باکتری ها ایجاد کند. حداقل دو بار در سال مراجعه به دندانپزشک به افراد کمک می کند تا از مشکلات دهان و دندان که نه تنها روی دندان ها و لثه های آن ها تأثیر می گذارد، بلکه می تواند برای کل بدن فرد نیز عوارض ایجاد کند، پیشگیری کرد.
جمع بندی
در حالت کلی سه نوع رایج از باکتری های مضر می توانند بر سلامت دهان و دندان فرد تأثیر بگذارند. یکی مربوط به پوسیدگی دندان و دو مورد دیگر مربوط به بیماری لثه می باشند. شایع ترین باکتری مضر مرتبط با پوسیدگی دندان استرپتوکوکوس موتانس می باشد. این باکتری در سراسر دهان افراد زندگی می کند و با تغذیه از شکر و محصولات ساکارزی رشد می کند. هنگامی که باکتری های مضر با قند ترکیب می شوند، می توانند به سرعت اسید های مضر را تکثیر کرده و ترشح کنند. این اسید ها به مینای دندان شما حمله می کنند و منجر به پوسیدگی دندان می شوند.
رعایت بهداشت دهان و دندان، مانند مسواک زدن منظم و نخ دندان کشیدن می تواند به کنترل رشد این باکتری ها و جلوگیری از مشکلات دندانی کمک کند. دو باکتری مضر رایج مرتبط با بیماری لثه که به آن بیماری پریودنتال نیز گفته می شود، عبارتند از ترپونما دنتیکولا و پورفیروموناس ژنژیوالیس. این نوع باکتری ها می توانند بدون اکسیژن زنده بمانند و به سرعت تکثیر شوند. آنها باعث التهاب در لثه ها می شوند و باکتری های خوب و مفید دهان را مختل می کنند. هنگامی که باکتری ها تکثیر می شوند، می توانند زیر خط لثه شما قرار بگیرند و بر بافت همبند و استخوان اطراف دندان شما تأثیر منفی بگذارند که اگر درمان نشود می تواند باعث لق شدن دندان های فرد و احتمالاً نیاز به برداشتن آن ها شود.
