دندانپزشکان در تشخیص مشکلات دندانی بیماران از تجهیزات و روش های متعددی استفاده می کنند. بسته به شدت مشکل دندانی و عمق آن، ممکن است روش خاصی برای تشخیص بهتر باشد. یکی از این روش ها رادیوگرافی است. در این مطلب قصد داریم در خصوص رادیوگرافی دندانپزشکی و کاربرد آن مطالبی را بیان کنیم. تا پایان همراه ما باشید.
مقدمه
رادیوگرافی دندانپزشکی یا Dental radiography می تواند به دندانپزشک کمک کند تا مشکلات سلامت دهان و دندان مانند حفره ها و بیماری لثه را قبل از پیشروی و بدتر شدن تشخیص دهد. انواع مختلفی از رادیوگرافی دندانپزشکی وجود دارد که می توان آن ها را در دو گروه کلی طبقه بندی کرد:
۱-رادیوگرافی از داخل دهان بیمار
۲-رادیوگرافی از خارج از دهان بیمار
رادیوگرافی دندان برای بررسی سلامت و نگهداری مناسب از دندان ها ضروری می باشد.
رادیوگرافی دندانپزشکی چیست؟
در یک تعریف کلی، اشعه ایکس دندان یا اشعه رادیوگرافی دندانپزشکی، تصاویر داخلی و نه سطحی از دندان ها و فک بیمار تهیه می کند. دندانپزشکان از Dental radiography برای بررسی ساختارهایی مانند استخوان فک، اعصاب ، سینوس ها و ریشه دندان ها استفاده می کنند. درست مانند عکس های رادیوگرافی که از سایر قسمت های بدن بیمار هنگام بیماری های مختلف گرفته می شود، رادیوگرافی دندانپزشکی نیز از تابش الکترومغناطیسی برای گرفتن تصاویر از دهان و فک بیمار استفاده می کند. پرتو اشعه ایکس از بافت های نرم دهان بیمار عبور می کند و تصاویری از دندان ها و استخوان های بیمار ایجاد می کند.
رادیوگرافی دندانپزشکی ممکن است سنتی (گرفته شده توسط فیلم) یا دیجیتال (گرفته شده توسط سنسورهای دیجیتال و کامپیوتر) باشد. رادیوگرافی دندانپزشکی دیجیتال از دندان ها و فک در مقایسه با دستگاه های رادیوگرافی دندان سنتی 80 تا 90 درصد اشعه کمتری مصرف می کنند.
کاربرد رادیوگرافی دندانپزشکی
رادیوگرافی دندانپزشکی از دندان ها و فک بیمار به دندانپزشک کمک می کند تا طیف وسیعی از مشکلات سلامت دهان را تشخیص دهد. در ادامه مطلب به نمونه هایی از مشکلات سلامت دهان و دندان که توسط Dental radiography قابل تشخیص هستند اشاره خواهیم کرد:
- حفره ها، به خصوص نواحی کوچک پوسیدگی بین دندان ها
- پوسیدگی در زیر دندان هایی که از قبل ترمیم و پر شده باشند
- از دست دادن و تحلیل استخوان در فک بیمار
- مناطق عفونت در ریشه دندان ها و همچنین در لثه ها
- موقعیت دندان های رویش نیافته یا نهفته
- آبسه دندان ها (عفونت در ریشه دندان یا بین لثه و دندان بیمار)
- کیست و برخی از انواع تومورها
دندانپزشکان همچنین از اشعه ایکس و رادیوگرافی دندانپزشکی برای کمک به تعیین واجد شرایط بودن بیمار برای درمان هایی مانند کاشت ایمپلنت دندان و بریس یا پروتز دندان نیز استفاده می کنند. اشعه ایکس یا Dental radiography به دندانپزشک کمک می کند تا روند بهبودی را پس از انجام برخی از روش های درمان نیز بررسی کند، مانند پیوند استخوان دندان و درمان ریشه.
عکسبرداری با اشعه ایکس از دندان ها و فک
قبل از گرفتن رادیو گرافی دندانپزشکی و استفاده از اشعه ایکس، یک تکنسین آموزش دیده در همین زمینه، پیش بندی سربی را روی قفسه سینه بیمار قرار می دهد و همچنین ممکن است یقه محافظ تیروئید را نیز دور گردن بیمار بپیچد. این به محافظت از بیمار در برابر تشعشعات اضافی اشعه ایکس کمک شایانی می کند. وقتی زمان عکسبرداری و رادیوگرافی فرا می رسد، بیمار یا می بايست روی صندلی بنشینید یا جلوی دستگاه اشعه ایکس به حالت سرپا بایستد. یک تکنسین فیلم یا سنسور را روی ناحیه ای که قرار است از آن رادیوگرافی دندانپزشکی تهیه شود قرار می دهد (که در اینجا رادیوگرافی اطراف فک و دندان ها مورد نظر است) و سپس تکنسین از اتاق مخصوص عکسبرداری با اشعه ایکس و Dental radiography خارج می شود و از خارج از اتاق دکمه ای را برای گرفتن تصویر اشعه ایکس فشار می دهد (این کار برای کمتر شدن خطرات احتمالی اشعه ایکس برای تکنسین های دندانپزشکی انجام می شود، زیرا این تکنسین ها چندین مرتبه در طول روز قرار است عمل عکسبرداری را انجام دهند و در صورت عدم رعایت این شرایط، مدام می بایست در معرض پرتو های اشعه ایکس قرار بگیرند). مهم است که در طول این فرآیند بیمار تا حد امکان ثابت بماند تا به این ترتیب بهترین تصویر رادیوگرافی از دندان تهیه شود و از تاری عکس یا تغییر زاویه مدنظر دندانپزشک جلوگیری شود.
انواع مختلف عکسبرداری با اشعه ایکس از دندان و رادیوگرافی دندانپزشکی
همانطور که قبل تر به آن اشاره کردیم، دو نوع اصلی رادیوگرافی دندانپزشکی وجود دارد:
Dental radiography داخل دهانی: که در این حالت از تهیه تصویر Dental radiography، فیلم یا حسگر در داخل دهان بیمار قرار می گیرد.
Dental radiography خارج دهانی: در حالت رادیوگرافی خارج دهانی فیلم یا حسگر خارج از دهان بیمار قرار داده می شود.
۱- رادیوگرافی دندانپزشکی یا عکسبرداری با اشعه ایکس از دندان ها به روش داخل دهانی
انواع مختلفی از Dental radiography یا عکسبرداری با اشعه ایکس از دندان ها به روش داخل دهانی وجود دارد که در ادامه آن ها را نام می بریم و به توضیح آن ها خواهیم پرداخت:
- Dental radiography تهیه شده به روش بایت وینگ
- رادیوگرافی دندانپزشکی تهیه شده به روش پری آپیکال
- Dental radiography تهیه شده به روش اکلوزال
رادیوگرافی دندانپزشکی تهيه شده به روش بایت وینگ
بایت وینگ ها( یا فیلم های دندانپزشکی که دارای لبه هایی است که برای عکس برداری از دندان ها، در بین دندان ها قرار می گیرد) دندان های بالا و پایین را در یک ناحیه از دهان بیمار نشان می دهد. این نوع از تصویربرداری با اشعه ایکس از دندان ها یا رادیوگرافی دندانپزشکی به دندانپزشک کمک می کند تا پوسیدگی بین دندان ها یا هر تغییری را که درست زیر خط لثه بیمار رخ می دهد، به خوبی تشخیص دهد. Dental radiography به روش بایت وینگ معمولا ریشه دندان های بیمار را نشان نمی دهد.
رادیوگرافی دندانپزشکی تهیه شده به روش پری آپیکال
Dental radiography پری آپیکال کل دندان های بیمار را از تاج تا نوک ریشه نشان می دهد. این نوع عکسبرداری با اشعه ایکس یا Dental radiography به دندانپزشک کمک می کند تا پوسیدگی، بیماری لثه، از دست دادن و تحلیل استخوان فک و سایر ناهنجاری های دندان یا استخوان اطراف آن را به درستی تشخیص دهد.
رادیوگرافی دندانپزشکی تهیه شده به روش اکلوزال
رادیوگرافی دندانپزشکی اکلوزال به دندانپزشک کمک می کند تا هرگونه مشکل در کف یا کام دهان بیمار را تشخیص دهد. این تصاویر به جهت تشخیص دندان های شکسته یا دندان های نهفته درون لثه و استخوان های فک یا ارزیابی ریشه دندان های جلو مفید می باشند. تصاویر اکلوزال همچنین می تواند به شناسایی کیست، آبسه و شکستگی فک کمک شایانی کند. دندانپزشکان اطفال ممکن است از Dental radiography تهيه شده به روش اکلوزال برای ارزیابی دندان های در حال رشد کودکان نیز استفاده کنند.
۲- عکسبرداری با اشعه ایکس از دندان ها یا رادیوگرافی دندانپزشکی خارج دهانی
انواع مختلفی از Dental radiography یا عکسبرداری با اشعه ایکس به روش خارج دهانی وجود دارد. در ادامه ی مطلب با ما همراه باشید تا ضمن دسته بندی، به توضیح جداگانه ی هر یک از آن ها بپردازیم.
- Dental radiography تهیه شده به روش پانوراما
- رادیوگرافی دندانپزشکی تهیه شده به روش سفالومتری
- سی تی اسکن پرتو مخروطی
Dental radiography تهیه شده به روش پانوراما
رادیوگرافی دندانپزشکی پانورامیک دندان تمام ساختارهای دهان بیمار را در یک تصویر کامل نشان می دهد، از جمله دندان های بالا و پایین، مفاصل فک، اعصاب، سینوس ها و استخوان پشتیبان. رادیوگرافی دندانپزشکی پانورامیک به دندانپزشک اجازه می دهد تا یک دید کلی و کامل نسبت به مشکلات موجود برای سلامت دهان و دندان از دهان بیمار داشته باشد.
Dental radiography تهیه شده به روش سفالومتری
رادیوگرافی دندانپزشکی سفالومتری تمام سر بیمار را از پهلو نشان می دهد. این نوع رادیوگرافی دندانپزشکی به دندانپزشک محل دقیق دندان های بیمار را نسبت به فک نشان می دهد. دندانپزشکان متخصص ارتودنسی (دندانپزشکان متخصص در اصلاح بایت های دندانی) اغلب از رادیوگرافی دندانپزشکی سفالومتریک برای برنامه ریزی و ارائه طرح درمان استفاده می کنند.
سی تی اسکن پرتو مخروطی
دندانپزشکان از اسکن های سی تی اسکن برای عکسبرداری سه بعدی رادیوگرافی دندانپزشکی از دندان ها، فک ها، مفاصل، اعصاب موجود در آن ناحیه و سینوس های بیمار استفاده می کنند. دندانپزشک متخصص با استفاده از این نوع از Dental radiography همچنین می تواند تومورها یا شکستگی های صورت را به طور کامل تشخیص دهد و ارزیابی نماید. جراحان متخصص کاشت ایمپلنت اغلب از سی تی اسکن دندان برای بررسی ارتفاع، عرض و محل استخوان فک قبل از کاشت ایمپلنت های دندانی استفاده می کنند.
خطرات اشعه ایکس برای دندان
خطر پرتو اشعه ایکس دندان معمولا بسیار کم می باشد. در واقع، مقدار تابشی که بیمار از یک مجموعه کامل از اشعه ایکس دندان دریافت می کند، با مقدار اشعه ای که از موارد زیر جذب می کنید، قابل مقایسه است و تقریبا برابری می کند:
- تلویزیون، گوشی های هوشمند و کامپیوتر
- مصالح ساختمانی مانند کاشی های سرامیکی کف و میزهای گرانیتی
- تابش پس زمینه از خورشید، ستارگان و خود زمین
با این حال، در دوزهای بسیار زیاد، اشعه ایکس می تواند برای دندان مضر باشد و حتی ممکن است خطر ابتلا به سرطان را نیز افزایش دهد. به همین دلیل است که نباید بیش از حد لازم عکس برداری با اشعه ایکس انجام شود یا تکنسین عکسبرداری می بایست تمامی مقررات و قوانین را هنگام عکسبرداری با اشعه ایکس به طور کامل رعایت نمایند.
همانطور که اشاره کردیم، قرار گرفتن بیش از حد یا طولانی مدت در معرض اشعه ایکس می تواند برای سلامتی افراد خطرناک باشد. بنابراین، برای شدت تشعشعاتی که بیماران و پزشکان در معرض آن قرار می گیرند، قوانینی وضع شده است. واحد اندازه گیری مورد استفاده برای تعیین میزان اشعه ایکس دریافتی توسط افراد میلی سیورت (mSv) است. طبق گزارش کمیسیون بین المللی حفاظت رادیولوژیکی (ICRP)، حداکثر سطح مجاز در طول یک سال برای گروه های متفاوت عبارت است از:
- 1mSv برای عموم مردم
- 20mSv برای حرفه ای ها (بهداشت، هوانوردی، هسته ای و غیره)
لازم است بدانید که دوز تشعشع ساطع شده در طی یک اشعه ایکس داخل دهانی بین 0.01 و 0.08 mSv متغیر است. برای محدود کردن خطر اشعه ایکس، دندانپزشکان، بیماران خود را با پیش بند مخصوص و یقه سربی در برابر خطرات اشعه ایکس ایمن می کنند. این لوازم جانبی از اندام های حیاتی مانند غده تیروئید و همچنین دستگاه تولید مثل محافظت می کنند. در مورد زنان باردار، معاینه اشعه ایکس تنها در صورت لزوم انجام می شود و این به دلیل احتیاط و در نظر گرفتن شرایط جنین می باشد.
در نتیجه، اشعه ایکس دندان و رادیوگرافی دندانپزشکی هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان تقريبا بی خطر می باشد. سطح قرار گرفتن در معرض پرتو ایکس در هنگام عکسبرداری دندانپزشکی بسیار پایین است. اکثر مطب های دندانپزشکی اکنون از فناوری دیجیتال اشعه ایکس مانند سنسور RVG استفاده می کنند. این دستگاه ها نتایج دقیق تری ارائه می دهند در حالی که تا 90 درصد تشعشعات کمتری ساطع می کنند.
شایان ذکر است که وقتی با هواپیما سفر می کنیم، خود را در معرض سطح بسیار بالاتری از تشعشعات قرار می دهیم. هر ساعت پرواز، به طور متوسط معادل 5 پرتو ایکس عکسبرداری به روش پروگزیمال می باشد.
فرکانس انجام عکسبرداری با اشعه ایکس توسط دندانپزشک بر اساس موارد زیر متفاوت است:
- سن بیمار
- وضعیت سلامت دهان و دندان
- علائم بیماری دهان
- سابقه بیماری لثه یا لق شدن دندان
به عنوان یک قاعده کلی، این روش یک بار در سال به عنوان بخشی از معاینه دندان انجام می شود.
بیمارانی که قبلا رادیوگرافی دندانپزشکی را انجام داده اند می توانند در صورت عدم تغییر شرایط دهان و دندان خود، از همان رادیوگرافی های قبلی استفاده کنند و عکس Dental radiography اخیر خود را به دندانپزشک ارائه دهند و اما بیمارانی که تازه وارد مطب دندانپزشکی می شوند یا مدت طولانی از انجام رادیوگرافی دندانپزشکی اخیر آن ها می گذرد باید دوباره مراحل رادیوگرافی دندانپزشکی را انجام دهند و عکس رادیوگرافی جدید تهیه کنند.
در خصوص مراقبت از دندان های کودکان، دندانپزشکان می بایست آنها را به طور منظم تری تحت معاینه از طریق Dental radiography قرار دهند؛ به این دلیل که برای کودکان باید بر رشد دندان دائمی نظارت داشت تا هر گونه مشکلی را پیش بینی و به موقع درمان کرد.
نتیجه گیری
صرف نظر از نوع Dental radiography و عکسبرداری از دندان ها به وسیله اشعه ایکس، یک معاینه مهم برای نظارت بر سلامت دهان و دندان هر فردی تهیه رادیوگرافی دندانپزشکی می باشد و مانند جرم گیری دندان ها، باید به طور منظم در یک مرکز دندانپزشکی انجام شود. به این ترتیب، دندانپزشک می تواند هر مشکلی را تشخیص داده و به موقع آنها را درمان کند. ذکر این نکته ضروری است که کلینیک های دندانپزشکی می بایست از تمام استانداردهای ایمنی فعلی و همچنین دوزهای تشعشع قانونی پیروی نمایند.
