با توجه به گستردگی طیف انواع تجهیزات در حوزه دندانپزشکی و لزوم استریلیزاسیون تجهیزات جهت کنترل عفونت و پیشگیری از انتقال بیماری ها در مطب های دندانپزشکی، نمی توان با دستگاه اتوکلاو که به عنوان استریل کننده بخار نیز شناخته می شود، تمام تجهیزات را استریل کرد. پیش از این که به علت مناسب نبودن دستگاه اتوکلاو بخار بپردازیم بهتر است جایگزین آن یعنی دستگاه اتوکلاو پلاسما را معرفی کنیم. اتوکلاو پلاسما به کمک پراکسید هیدروژن این مشکل را حل نموده است.
علت مناسب نبودن اتوکلاو با بخار آب
هر چه تجهیزات پیچیده تر و از نظر فناوری پیشرفته تر باشند، احتمال آسیب دیدن آن ها در اثر دما و رطوبت بالای استریلیزاسیون بخار بیشتر می شود. به عنوان نمونه می توان به آندوسکوپ اشاره کرد؛ یک آندوسکوپ در استریلیزاسیون به وسیله اتوکلاو استاندارد آسیب دیده و در نهایت خراب می شود. بنابراین، ما باید یک روش استریل سازی در دمای پایین پیدا کنیم که هم روی طول عمر تجهیزات حساس تر باشد و هم اینکه همچنان به اندازه کافی مؤثر و کارآمد باشد تا تمام میکروب های موجود در تجهیزات را به طور کامل استریل کند.
پراکسید هیدروژن که به نام H2O2 نیز شناخته می شود، در غلظت های پایین، یک عامل ضد عفونی کننده رایج است که در داروخانه ها فروخته می شود و در غلظت های بالا، به عنوان استریل کننده در بسیاری از صنایع استفاده می شود. پراکسید هیدروژن استریل کننده انتخابی ما برای این روش استریلیزاسیون می باشد. اما پراکسید هیدروژن چگونه در استریلیزاسیون عمل می کند؟
پلاسما، حالت چهارم ماده
قبل از توضیح نحوه عملکرد پراکسید هیدروژن در دستگاه ضدعفونی کننده با دمای پایین، ابتدا باید مفهوم پلاسما را توضیح دهیم. پلاسما حالت چهارم ماده (جامد، مایع، گاز و پلاسما) است و زمانی ایجاد می شود که گاز به اندازه کافی گرم شود یا در معرض میدان الکترومغناطیسی قوی قرار گیرد. وقتی گاز به پلاسما تبدیل می شود چه اتفاقی می افتد؟ این ماده به حالت ناپایدار ماده تبدیل می شود که در آن تعداد الکترون ها کم یا زیاد می شود و در نتیجه یون هایی تولید می شود که همان الکترون ها با بار مثبت یا منفی هستند. به عبارت دیگر، پلاسما یک گاز یونیزه شده با خواص ویژه ای است که در هیچ کدام از حالت های دیگر دیده نمی شود. نمونه‌های متداول پلاسمای ساخته دست بشر عبارتند از علائم نئون، لامپ‌های فلورسنت، نمایشگرهای پلاسما که برای تلویزیون‌ها و رایانه‌ها استفاده می‌شوند و لامپ‌های پلاسما.
پلاسماهای طبیعی شامل آتش، رعد و برق، خورشید، ستارگان، شفق های قطبی، دم ستاره های دنباله دار، شفق شمالی و حتی 99 درصد کهکشان هستند!
اما پلاسما چگونه میکروب ها را از بین می برد؟ پلاسما با فرآیندی به نام اکسیداسیون استریل می کند. پلاسما یک واکنش شیمیایی ایجاد می کند که در آن همه میکروارگانیسم ها غیرفعال می شوند. گرمای زیاد، مولکول های پراکسید هیدروژن را به رادیکال های آزاد تبدیل می کند که بسیار ناپایدار هستند. آن ها در «جستجوی» خود برای بازگشت به حالت پایدار، به میکروارگانیسم های موجود در بار می‌چسبند؛ بنابراین به طور مؤثر اجزای سلول هایشان مانند آنزیم ها، اسید های نوکلئیک و DNA را از بین می برند.
پلاسما پراکسید هیدروژن در دستگاه ضدعفونی کننده
پراکسید هیدروژن مایع در دستگاه اتوکلاو پلاسما وارد می شود. مایع در بخارساز گرم می شود تا به گاز تبدیل شود. پس از انجام این کار، گاز پراکسید هیدروژن تا دمای بالاتری گرم می شود و در این مرحله به پلاسما تبدیل می شود و همانطور که توضیح دادیم، پلاسما در داخل محفظه ضدعفونی کننده پخش می شود تا همه میکروارگانیسم های موجود در بار را اکسید کند و در نهایت باعث نابودی میکروب ها می شود.
اهمیت استریلیزاسیون تجهیزات در دمای پایین
استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی یک جزء حیاتی از ایمنی بیمار در محیط های مراقبت های بهداشتی می باشد. با افزایش پیچیدگی و ظرافت دستگاه های دندانپزشکی، روش های سنتی استریلیزاسیون در دمای بالا اغلب ناکافی و یا ناکارآمد هستند. این چالش باعث اتخاذ روش‌های پیشرفته استریل سازی در دمای پایین مانند استریلیزاسیون با دستگاه اتوکلاو پلاسما شده است؛ که استریلیزاسیون مؤثر تجهیزات را بدون به خطر انداختن یکپارچگی ابزار های حساس تضمین می کند. تغییر به سوی استریلیزاسیون در دمای پایین منعکس کننده نیاز های در حال تکامل مراقبت های بهداشتی مدرن است، جایی که ایمنی بیمار، طول عمر دستگاه، کارایی عملیاتی و ایمنی اپراتور از اهمیت بالایی برخوردار است.
تکنیک های استریلیزاسیون تجهیزات
تاریخچه استریل کردن در مراقبت های بهداشتی به قرن نوزدهم باز می گردد که اولین بار استریلیزاسیون با بخار معرفی شد. در حالی که استریلیزاسیون با بخار برای بسیاری از کاربرد ها مؤثر است، محدودیت های آن با پیشرفت فناوری پزشکی آشکار تر می‌شوند. دما و رطوبت بالا می تواند به ابزار و مواد ظریف آسیب برساند و منجر به توسعه روش های استریلیزاسیون در دمای پایین شود.
استریلیزاسیون در دمای پایین، با موادی از جمله اتیلن اکسید (EtO)، اسید پاراستیک (PAA) و فرمالدئید (FO)، برای چندین دهه مورد استفاده قرار گرفته است. با این حال، این روش ها شامل مواد شیمیایی خطرناک، زمان سیکل استریل طولانی و افزایش هزینه ها و منابع مورد نیاز است، که آنها را در محیط های مراقبت های بهداشتی ناکارآمد می کند. معرفی دستگاه استریلیزاسیون پلاسما گاز پراکسید هیدروژن نشان دهنده پیشرفت قابل توجهی در فناوری استریلیزاسیون تجهیزات است که جایگزین ایمن تر، سریعتر و موثرتری را ارائه می دهد.
نحوه عملکرد دستگاه اتوکلاو پلاسما گاز پراکسید هیدروژن
محلول پراکسید هیدروژن و آب (59٪ پراکسید هیدروژن اسمی بر حسب وزن) به دستگاه استریل کننده وارد می شود، جایی که تحت غلظت بیشتری قرار می گیرد.
متعاقباً، این محلول غلیظ پراکسید هیدروژن به گاز تبخیر شده و به داخل محفظه منتقل می شود، دستگاه ها را در بر می گیرد و یک محیط زیست کشی ایجاد می کند که میکروارگانیسم ها را از طریق فعل و انفعالات شیمیایی غیرفعال می کند. این فرآیند شامل استفاده از یک میدان الکتریکی قوی و تولید پلاسمای گاز پراکسید هیدروژن است.
پلاسما از اجزای بسیار پرانرژی تشکیل شده است که یک “ابر” را در داخل محفظه تشکیل می دهند. هنگامی که میدان الکتریکی غیرفعال می شود، این اجزای پرانرژی دوباره ترکیب می شوند و پراکسید هیدروژن را دوباره به مولکول های آب و اکسیژن بی ضرر تبدیل می کنند. در مقایسه با اتیلن اکسید (EtO) و فرمالدئید (FO)، پراکسید هیدروژن (H2O2) به عنوان یک استریل کننده غیر سرطان زا و غیر جهش زا مزایای زیادی دارد.
علاوه بر این، هنگامی که به عنوان پلاسما از گاز هیدروژن پراکسید استفاده می شود، این ماده به محصولات جانبی غیر سمی تجزیه می شود و با به حداقل رساندن خطرات سلامتی، ایمنی بیماران و کارکنان را تضمین می کند .
ایمنی این روش یکی از مهمترین مزایای آن است. برخلاف EtO و FA که می‌توانند باقیمانده های سمی از خود به جای بگذارند، محصولات جانبی استریلیزاسیون پلاسمایی گاز پراکسید هیدروژن، آب و اکسیژن هستند که ایمنی نه تنها بیماران، بلکه کارکنان را نیز حفظ می کنند. علاوه بر این، این فرآیند در دماهای پایین، معمولاً بین 47 درجه سانتیگراد و 56 درجه سانتیگراد انجام می شود، که آن را برای ابزارهای حساس به حرارت و ظریف مناسب می کند.
مزایای سیستم های اتوکلاو پلاسما
سیستم‌های اتوکلاو پلاسما طیف وسیعی از مزایا را ارائه می دهند که آن ها را به انتخاب ارجح برای بسیاری از امکانات مراقبت های بهداشتی تبدیل می کند. این مزایا عبارتند از:
- افزایش ایمنی
ایمنی بیمار و کارکنان از اولویت های اصلی در مراقبت های بهداشتی می باشد. روش های سنتی مانند EtO به دلیل محصولات جانبی سمی، خطراتی را به همراه دارند که در صورت استنشاق یا باقی ماندن بقایای آن روی ابزار می‌تواند مضر باشد. در مقابل، سیستم های اتوکلاو پلاسما این خطرات را تنها با تولید محصولات جانبی غیرسمی به حداقل می رسانند و محیط امن تری را هم برای بیماران و هم برای کارکنان مراقبت های بهداشتی تضمین می کنند.
- کارایی و سرعت
در محیط های مراقبت های بهداشتی، در دسترس بودن سریع ابزار استریل شده بسیار حائز اهمیت است. سیستم های اتوکلاو پلاسما برای تکمیل سیکل های استریلیزاسیون سریع و اغلب در کمتر از یک ساعت طراحی شده اند. این سرعت امکان چرخش سریع تر ابزارها، کاهش زمان خرابی و بهبود کارایی عملیاتی را فراهم می کند. توانایی استریل کردن سریع و مؤثر ابزار ها به ویژه در شرایط اضطراری، که تأخیر می تواند بر نتایج درمان بیمار تأثیر بگذارد، بسیار مهم است.
- دوستی با محیط زیست
همانطور که صنعت مراقبت های بهداشتی از تأثیرات زیست محیطی اتوکلاو پلاسما آگاه تر می شود، تقاضای فزاینده ای برای جایگزینی آن با روش هاب سنتی به وجود می آید. سیستم های اتوکلاو پلاسما با استفاده از پراکسید هیدروژن که به آب و اکسیژن تجزیه می شود، این نیاز را برآورده می کند. برخلاف EtO و FO که شامل مواد شیمیایی هستند و به ایجاد آلودگی محیطی منجر می شوند، سیستم های اتوکلاو پلاسما دارای حداقل ردپای اکولوژیکی هستند. کاهش مصرف انرژی این سیستم ها مزایای زیست محیطی آن ها را بیشتر می کند و آن ها را به گزینه ای پایدار تر برای امکانات مراقبت های بهداشتی تبدیل می کند.
- تطبیق پذیری در استریل کردن ابزارهای پیچیده
پیچیدگی روزافزون وسایل دندانپزشکی چالش مهمی برای فرآیند استریلیزاسیون تجهیزات است. ابزار هایی با طرح های پیچیده، مانند آندوسکوپ ها، دارای لومن های باریک و سایر نواحی صعب العبور هستند که روش های استریلیزاسیون سنتی به سختی به آن ها نفوذ می کنند. دستگاه های اتوکلاو پلاسما در این زمینه با تغلیظ پراکسید هیدروژن، که نفوذ به لومن های طولانی را افزایش می دهد و استریلیزاسیون کامل را تضمین می کند، برتری دارند. این قابلیت به ویژه برای دستگاه هایی که در روش های کم تهاجمی استفاده می شوند، مهم است، جایی که حتی مقدار کمی آلودگی می تواند منجر به عوارض جدی شود.
- کاهش مصرف انرژی
یکی دیگر از مزایای کلیدی سیستم های اتوکلاوپلاسما، مصرف انرژی کمتر آن ها در مقایسه با روش های سنتی می باشد. فرآیند استریلیزاسیون تجهیزات در دمای پایین به انرژی کمتری برای کار کردن نیاز دارد که به کاهش هزینه های عملیاتی و کاهش رد پای کربن برای تأسیسات مراقبت های بهداشتی کمک می کند. این کارآیی به ویژه برای بیمارستان ها و مراکز پزشکی بزرگ، که در آن استریل سازی یک فرآیند مداوم و با حجم بالا محسوب می شود، بسیار مفید است.
اکثر سیکل های استریلیزاسیون پلاسما با پراکسید هیدروژن کمتر از یک ساعت کار می کنند، با متوسط سیکل 35-45 دقیقه، بسته به اندازه دستگاه استریل کننده و اندازه و محتویات بار. این یک مزیت بزرگ نسبت به استریلیزاسیون EtO است، که فقط برای یک سیکل می تواند بیش از 14 ساعت طول بکشد.
اتوکلاو پلاسما در مراقبت های بهداشتی مدرن
سیستم های اتوکلاو پلاسما همه کاره هستند و می توانند برای استریل کردن طیف وسیعی از دستگاه های دندانپزشکی استفاده شوند، از جمله:
ابزار جراحی: ابزار های جراحی، که اغلب دارای طرح های پیچیده هستند و از مواد حساس به گرما ساخته شده اند، نیاز به استریل کردن دقیق دارند. سیستم‌های اتوکلاو پلاسما تضمین می کنند که این ابزار به طور کامل استریل می شوند بدون اینکه به یکپارچگی یا عملکرد ساختاری آن ها آسیبی وارد شود. توانایی استریل کردن سریع ابزار های جراحی در اتاق های عمل بسیار مهم است، جایی که در دسترس بودن ابزار می تواند مستقیماً بر برنامه‌های جراحی و مراقبت از بیمار تأثیر بگذارد.
دستگاه های حساس: بسیاری از دستگاه های دندانپزشکی مدرن از موادی ساخته می شوند که نمی توانند دمای بالای روش های استریل سازی سنتی را تحمل کنند. این ها شامل پلاستیک، لاستیک و پلیمرهای خاص است. فرآیند دمای پایین سیستم‌های اتوکلاو پلاسما، آن ها را برای استریل کردن این دستگاه های حساس به حرارت، بدون ایجاد آسیب، ایده آل می سازد، در نتیجه طول عمر این ابزار پر هزینه و ظریف و حساس را افزایش می دهد.
معایب پراکسید هیدروژن پلاسما
هر نوع روش استریلیزاسیون مزایا و معایب خود را دارد. بیایید نگاهی به معایب استریلیزاسیون تجهيزات توسط دستگاه اتوکلاو پلاسما بیندازیم:
- عدم توانایی در استریل کردن مایعات، پودرها و جاذب های قوی
- نیاز به بسته بندی مصنوعی خاصی از تجهیزات دارد
- محفظه استریلیزاسیون نسبتاً کوچکتر از یک استریل کننده EtO است
با این وجود اثربخشی سیستم های اتوکلاو پلاسما ریشه در فناوری پیشرفته آن ها دارد. پلاسمای تولید شده در طول فرآیند از اجزای بسیار پرانرژی ساخته شده است. هنگامی که میدان الکتریکی غیرفعال می شود، این گونه های پرانرژی دوباره ترکیب می شوند و پراکسید هیدروژن را به مولکول های آب و اکسیژن بی ضرر تبدیل می کنند.
علاوه بر این، ماهیت دمای پایین این فرآیند تضمین می کند که حتی مواد حساس به حرارت، مانند پلاستیک ها و اجزای لاستیکی خاص، می توانند بدون آسیب استریل شوند. این گستره ابزار هایی را که می‌توان به طور ایمن و مؤثر با استفاده از سیستم های اتوکلاو پلاسما استریل کرد، گسترش می دهد و آن ها را برای استفاده در تخصص های مختلف پزشکی و دندانپزشکی مناسب می سازد.
آینده استریلیزاسیون
همانطور که مراقبت های بهداشتی به پیشرفت خود ادامه می دهد، فناوری های مورد استفاده در استریل سازی نیز پیشرفت خواهند کرد. سیستم اتوکلاو پلاسما گامی مهم به جلو در این زمینه هستند، اما آینده پتانسیل بیشتری برای نوآوری دارد. پیشرفت های آینده ممکن است بر بهبود بیشتر کارایی، کاهش اثرات زیست محیطی و افزایش توانایی استریل کردن طیف وسیع تری از مواد و دستگاه ها تمرکز کند.
نتیجه گیری: استقبال از فن آوری های پیشرفته استریل کردن تجهیزات
در نتیجه، پذیرش فناوری های استریل سازی پیشرفته مانند سیستم‌های اتوکلاو پلاسما برای مراقبت های بهداشتی مدرن ضروری می باشد. این سیستم ها جایگزینی ایمن، کارآمد و سازگار با محیط زیست برای روش های سنتی ارائه می دهند و تضمین می کنند که ابزار پزشکی و دندانپزشکی کاملاً استریل شده و در کوتاه ترین زمان ممکن برای استفاده آماده می شوند. با پذیرش چنین نوآوری هایی، تجهیزات مراقبت های بهداشتی می توانند ایمنی بیمار را افزایش دهند، کارایی عملیاتی را بهبود بخشند و به آینده‌ای پایدار تر کمک کنند.
